Black Friday is allang geen Amerikaans fenomeen meer. Ook in Nederland staan consumenten ieder jaar massaal in de startblokken om hun slag te slaan. De dag na Thanksgiving luidt officieel het seizoen van de koopgekte in. Webshops en winkels stunten met kortingen die soms wel tot 70 procent oplopen. Maar wat maakt dat we die koopdrang nauwelijks kunnen weerstaan? Waarom klikken we op die knop, zelfs als we het product niet écht nodig hebben?
De psychologie achter koopdrift
De aantrekkingskracht van Black Friday zit diep verweven in onze psychologie. Kortingen activeren het beloningssysteem in onze hersenen: dopamine komt vrij, waardoor we een gevoel van geluk en opwinding ervaren. We kopen niet alleen iets, we winnen iets – en dat gevoel is verslavend.
Daarnaast speelt het principe van schaarste een grote rol. Zodra iets tijdelijk of beperkt beschikbaar is, lijkt het automatisch waardevoller. Phrases als “nog 3 op voorraad” of “alleen vandaag geldig” creëren een gevoel van urgentie. Mensen zijn evolutionair geprogrammeerd om kansen niet te laten liggen, en marketeers weten dat maar al te goed.
Daar komt sociale druk bij. Black Friday is een collectieve gebeurtenis: je ziet anderen kopen, hoort over deals en krijgt voortdurend meldingen van acties. De angst om iets te missen – FOMO (Fear of Missing Out) – drijft ons om mee te doen, zelfs als dat rationeel gezien niet logisch is.
De oorsprong van Black Friday
De oorsprong van Black Friday ligt in de Verenigde Staten, waar winkeliers na Thanksgiving grote kortingen aanboden om het kerstseizoen te starten. De term “Black” verwijst naar de overgang van verlies (rode cijfers) naar winst (zwarte cijfers) in hun boekhouding. Inmiddels is de dag uitgegroeid tot een wereldwijd consumptiefeest dat online en offline miljarden omzet genereert.
In Nederland is de populariteit explosief gegroeid sinds 2015, vooral dankzij e-commerce. Waar het eerst een enkele actiedag was, spreken we nu vaak van een hele “Black Week”. De prikkels zijn overal: pushmeldingen, nieuwsbrieven, social ads, influencer-aanbiedingen. De consument wordt constant herinnerd aan wat hij nog niet heeft — en wat hij dus zou moeten kopen.
De invloed van dopamine en anticipatie
Interessant is dat niet het moment van aankoop het meeste plezier oplevert, maar de anticipatie ervoor. Het vooruitzicht op een goede deal activeert hetzelfde hersengebied als het winnen van een spel. Daarom voelen veel mensen zich zelfs opgejaagd of rusteloos tijdens Black Friday: ze willen niet achterblijven.
Bedrijven benutten deze kennis door campagnes te bouwen op spanning en verwachting. Denk aan aftelklokken, exclusieve toegang tot pre-sales of “members only”-aanbiedingen. De consument krijgt het gevoel dat hij iets bijzonders meemaakt – dat hij deel uitmaakt van een selecte groep die toegang heeft tot “de beste deals”.
De link met casino bonussen
Opvallend genoeg vertoont de Black Friday-mentaliteit veel overeenkomsten met de wereld van casino’s. Ook daar draait alles om spanning, beloning en timing. Tijdens Black Friday worden de kortingen groter, bij online casino’s worden in dezelfde periode vaak de bonussen spectaculairder. Denk aan extra free spins, cashbackacties of verdubbelde stortingsbonussen bij bijvoorbeeld een Pragmatic Play Casino.
Net als bij winkelen werkt ook hier het beloningssysteem van de hersenen. Een bonus voelt als een extra kans – een “cadeau” dat je niet wilt laten liggen. En net als bij flashdeals op Black Friday zijn deze promoties vaak tijdelijk. De combinatie van urgentie (“nog 24 uur geldig”) en potentiële winst maakt dat spelers sneller handelen dan ze normaal zouden doen.
Bovendien wordt de spanning bewust opgevoerd met visuals, geluiden en meldingen. Zowel e-commerce als casino’s gebruiken psychologische triggers om je aandacht vast te houden. De grens tussen entertainment en verleiding vervaagt: of je nu op zoek bent naar een televisie of een bonusrondes in een slotgame, de dopamine werkt hetzelfde.
Wat zegt dit over ons?
De koopdrang die Black Friday aanwakkert, is niet simpelweg hebzucht – het is een samenspel van biologie, emotie en marketing. We zijn sociale wezens die reageren op kansen, spanning en beloning. In een wereld waarin alles altijd beschikbaar is, voelen we de behoefte om iets speciaals te bemachtigen – of dat nu een designerjas is of een exclusieve online gokken actie.
Toch groeit ook het bewustzijn over de keerzijde: overconsumptie, retourstromen, druk op het milieu en financiële stress. Steeds meer mensen proberen bewuster te kopen of laten Black Friday zelfs aan zich voorbijgaan.
Maar één ding blijft zeker: zolang merken blijven inspelen op onze diepgewortelde behoefte aan beloning en schaarste, zal Black Friday ieder jaar weer een hoogtepunt blijven van menselijke verleiding – een spiegel van onze moderne consumptiemaatschappij, waarin kopen niet alleen een handeling is, maar een emotionele ervaring.